30 lat temu zakończył się etap zarządzania krajem z poziomu centralnego, a głos oddano  obywatelom – mieszkańcom gmin. Umożliwiła to ustawa o samorządzie gminnym i wolne wybory samorządowe, których 30. rocznicę obchodzimy 27 maja.

Mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową - to pierwsze zdanie uchwalonej 30 lat temu ustawy o samorządzie gminnym. Ustawa i wynikające z niej pierwsze wolne wybory samorządowe 27 maja 1990 roku dały podwaliny współczesnemu ustrojowi Polski. Ustrojowi, w którym to mieszkańcy, a nie władza centralna stanowią o własnych sprawach.

Po II wojnie światowej samorząd terytorialny stał się jedynie organem wykonawczym rady narodowej.  Rady narodowe były w rzeczywistości pozbawionymi samodzielności organami państwa. Ich zadaniem nie była dbałość o sprawny lokalne, ale realizacja celów ogólnopaństwowych – zaleceń z centrali. Nie było tu miejsca na głos mieszkańców, wszystkie decyzje dotyczące najbliższego otoczenia zapadały na górze i były przez „górę” kontrolowane.

Na przełomie lat 70 i 80 pojawiły się głosy, że taki system polityczny i gospodarka planowana centralnie są nieefektywne i wymagają zreformowania. Zespoły naukowe - na Uniwersytecie Łódzkim pod kierunkiem prof. Jerzego Regulskiego, a na Uniwersytecie Warszawskim pod kierunkiem prof. Michała Kuleszy – rozpoczęły badania nad samorządem terytorialnym. Prace przerwał stan wojenny, jednak postawione wówczas wnioski przyczyniły się do przygotowania późniejszych rozwiązań legislacyjnych.

W czerwcu 1989 roku przeprowadzono częściowo wolne wybory parlamentarne. Niemal bezpośrednio po nich parlament przystąpił do prac przygotowujących reformę samorządową. W ciągu roku uchwalił jedenaście ustaw dotyczących reformy samorządowej na szczeblu gminy.

W Ustawie o samorządzie terytorialnym z 8 marca 1990 roku (od 1999 roku noszącej tytuł ustawy o samorządzie gminnym) zawarto szeroki zakres działania gminy. Zdecydowano bowiem, że to do działań gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, które nie są zastrzeżone odrębnymi ustawami na rzecz innych podmiotów. Przyjęcie przez Sejm 8 marca 1990 r. pierwszego pakietu ustaw o powołaniu samorządu gminnego było więc symbolicznym początkiem głębokiej zmiany ustrojowej w Polsce.

27 maja 1990 r. odbyły się wolne wybory samorządowe.Były to jednocześnie pierwsze wolne wybory w Polsce od lat 30. XX wieku stając się potwierdzeniem przemian demokratycznych w naszym kraju.

Wybierano wówczas 2 383 rad w 47 997 okręgach wyborczych. Dopiero nowo uformowane rady gmin wybierały prezydentów, burmistrzów i wójtów. Średnia frekwencja wyniosła w Polsce zaledwie 42,27 %. W Józefowie głosowano  w 22 okręgach wyborczych, a frekwencja była wyższa niż średnia krajowa i wyniosła 49,58%.

Pierwszy etap odrodzonej samorządności bywał burzliwy. W 1994 roku, pod koniec kadencji tak podsumował go Zarząd Miasta w "Józefowie 94" piśmie Zarządu Miasta: "Przez cztery lata po raz pierwszy uczyliśmy się prawdziwej samorządności. Jak nam ta nauka szła w Józefowie? W okresie 1990 - 1994 urzędowało w naszym mieście dwóch burmistrzów, dwie osoby pełniły obowiązki burmistrza, mieliśmy kolejno trzech przewodniczących Rady Miejskiej oraz referendum w sprawie odwołania Rady. Te fakty  najlepiej świadczą jaki to był czas".

Samorząd terytorialny pozwolił zdecentralizować zarządzanie krajem, oddając głos obywatelom. Dzięki temu to właśnie lokalne wspólnoty – mieszkańcy gmin - mają wpływ na przedsięwzięcia, które dotyczą ich bezpośrednio, mogą decydować i współtworzyć najbliższe otoczenie.

 

Czym właściwie jest samorząd, dlaczego gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego, jak zbudowana jest administracja samorządowa, gdzie załatwić poszczególne sprawy, czego mieszkańcy mogą oczekiwać od burmistrzów i radnych, a czego od starostów i marszałków? Z okazji 30. rocznicy pierwszych wolnych wyborów samorządowych przygotowaliśmy dla Państwa 30 faktów o samorządzie, które będziemy publikować przez najbliższe miesiące.

 

*

Masz propozycje tematów, które powinny zostać podjęte w ramach cyklu? Nie jesteś pewien jaki jest zakres działania miasta, jak i gdzie załatwiać poszczególne sprawy, jakie są kompetencje poszczcególnych organów, jak funkcjonują instytucje miejskie? Chcesz poszerzyć swoją wiedzę na temat samorządu terytorialnego? Napisz do: k.olesinska@jozefow.pl. W kolejnych artykułach postaramy się rozwiać Twoje wątpliwości i przekazać poszukiwane informacje.

(Miasto Józefów)